Memluk arabcada köle demektir.Daha çok beyaz köleler için kullanılır. (köle için asıl kelime olan abd, daha çok siyahi köleler için geçer).Kelimenin arabcada çoğulu memalik tir. Memluk, Selçuklu devletinde hükümdarın sarayında ve çevresinde kullandığı hassa askeridir, bir çeşit devşirmedir. Bunlar gerçekte beyaz kölelerdir ve daha çok Türk ırkındandır. Zira muhariblik ve silah kullanabilme yeteneğinde hiçbir millet Türklerden üstünlük gösterememektedir. İşte Selçuklu teşkilatının varisi olan Eyyubiler de ve Selçuklu devletinin parçalarından çıkan Türk devletlerinde de bu askeri teşkilat devam etmiştir.(Yılmaz öztuna, devletler ve hanedanlar)

Memluklar arasından generalliğe yükselenler, hükümdarın adına izafe edilir ve onun manevi oğlu sayılırdı.Mısır imparatorluğunda eyyubilerin yerini alan ilk sultanlar,Meliküs Salih Necmiddin Sultan Eyyubun manevi oğulları olan, onun tarafından satın alınmış, terbiye edilmiş, yetiştirilmiş, kumandanlıklara yükselmiş, namlı serdarlar olmuş Türk memluklardır. Aybey, Kutuz,Baybars ve Kalavun bu eyyubi sultanının manevi oğullarıdır. Bunu göstermek içinde as-salihi nisbesini taşırlar.

Devamlılık, teşkilat ve bayındırlık bakımından memluklar eyyubileri kat be kat geçmiş olmalarına rağmen, eyyubiler gibi tek bir hanedan kuramamışlardır. Sultan aybey, sultan Kutuz, Sultan Baybars hatta sultan Kalavun ve sultan Muhammed Türk tarihinin dahileri arasında, çok büyük şahsiyetlerdir.İkinci devrelerinde memluklar bu derece büyük hükümdarlar yetiştirememişlerdir.

Baybars, haçlı devletlerinin doğu Akdeniz kıyılarında edindikleri hemen hemen bütün yerleri geri almış ve yakın doğuda hristiyan hakimiyetine son vermiştir. Selefi Kutuz ise, Moğol tehlikesini bertaraf ederek, Moğollar Mısırı aldıkları takdirde İslam tarihinin en menfi gelişmeler içerisine girmesi ihtimalini önlemiştir.

Devlet 266 yıl, altı ay devam etmiştir. Taht şehri Kahiredir. Resmi yazışma dili Arabça iken, Ordu ve Saray dili Türkçedir. Sultanların tamamının mezhebi Sünni hanefidir.

Memluklara yeni Türkçe kitaplarda, Kölemenler denmiştir.Devletin resmi adı, Ed Devleti-t Türkiyye, yani Türk devleti dir. Devlet-it Türk te denmiştir. Memluk tarihi ikiye ayrılır. Türk memluklar ve çerkes memluklar. Memalikül bahriyye de denen Türk memluklar 24 sultandır.Bu sultanların 2 tanesi oğuz ve 22 tanesi ise Kıpçak kuman boylu Türklerdir.Burci (dağlı) denen çerkes memluklar ise 23 adet olup, bir tanesi ise Abbasi soyundan olup arap asıllıdır. Kuman Kıpçak boylu olan sultanların ilk yıllarında tiginler için atabey olarak kafkas beyleri saraya getirilmiş idi. Bu dağlı atabeyleri küçük yaşta sultan olan bazı Kıpçak sultanlarının yerine vekaleten yönetimde bulunur iken,tıpkı eyyubilerin atabeyliğini yapan Kıpçak beylerinin sultanlığı devr alması gibi , çerkes atabeylere sultanlık bu yolla geçmiştir. Kültür ve dil olarak aynı kaynaktan beslenen bu sultanlar arasında ırki bir çekişme hiçbir zaman yaşanmamıştır.Çerkes sultanlar zamanındada devletin dili değişmemiş. Ordu ve Saray Türkçe konuşmaya devam etmiştir. Çerkes sultanlar içerisinde Türkçe bilmeyen tek sultan vardır. Gerisinin hepsi anadili olarak Türkçeyi kullanmışlardır. Bu devirdede ordu tamamen Türk kalmış ve Türkçe ordu dili olmaya devam etmiştir. Sultanlar içinde Arapçayı çok iyi bilmeyenler de olmuştur.

850 yılında kurulmuş olan Türk aristokrasisi 1250 yılından itibaren devleti ele geçirmiş,Arablar yönetimden,ordudan ve politikadan uzaklaştırılmışlardır. Türk devri 133 yıl çerkes devri 134 yıl sürmüştür. Memluklar 19. asrın başında Kavalalı Mehmet Ali paşa tarafından büyükleri imha edilinceye kadar Osmanlı devrinde de nüfuzlarını ve topraklarını muhafaza etmişlerdir.Mısırın bütün sancak beyleri bu tarihe kadar memluklardan atanmış fakat mısır valisi olarak atanmamışlardır.16.yüzyılın en büyük fatihi olan Özdemir oğlu Osman paşa ile babası Özdemir paşa mısır memluklularındandır. Bunlar Osmanlı devletine büyük devletler ilave etmiş büyük askerlerdir.

Yukarıda çerkes memlukları diyerek sözünü ettiğimiz 23 memluk sultanı burci sözünün çerkes sözüne tercümesi iledir. Aslında bu insanlar kuzey Kafkasyalıdır ve kafkasyada yaşayan bütün etnik topluluklara Osmanlı ve hala bütün anadolu çerkes adını kullanır. Nüfusun en az yarısının kuman Kıpçak boylu Türklerden oluştuğu Kafkasya da yaşayan her kese çerkes denmesi nerede ise adet olmuştur. Bu bakımdan çerkes memluklar zamanındada kuman Türkçesi mısırın resmi dili olmaya devam etmiştir. Çerkes boyları tarih boyunca aziz Türk milletinin en yakın yoldaşları olmuşlar ve Selçuklu ile Osmanlı devletinde mühim vazifeler yapmışlardır. Kafkasyalı Kırımlı beylere akrabalıklarımız sebebi ile yurtluk olarak Trakya bölgesi verildiğinden oranın bir diğer adıda paşa elidir.Osmanlı devleti topraklarına katılan Müslüman milletler ve akraba halkların beylerine balkanlarda toprak ve beylerine paşa ünvanı vererek taltif etmiştir. Trakya bölgemize paşa eli denmesinin sebebide budur.

Bahri memluk sultanları ve süreleri

1-melikül muiz izziddin ebil mansuril muazzamiyyit- Türkmaniyyil Çaşnigir Sultan Aybeg 6 yıl küsur hanlık yapmıştır.

2-melikül Mansur, Nuriddin sultan Ali 2 yıl 5 ay hanlık yapmıştır.

3-Melikül muzaffer seyfiddin il muizzi Mahmud bin mevdud Sultan Kutuz 11 ay hanlık yapmıştır.

4-Melikül kahir (sonra zahir) el hacc rükniddin (sonra seyfiddin) Kasimid devle Sultan Baybars Bundukdariyyiş Salihi 17 yıla yakın hanlık yapmıştır.

5-Meliküs said nasiriddin Muhammed Sultan Berke Han 2 yıl hanlık yapmıştır.

6-Melikül Adil Bedriddin Sultan Sülemiş 3 ay hanlık yapmıştır.

7-Melikül Mansur Seyfiddin Muhammed Ebil mealiyyil Elifiyyiş-Salihiyyin Necmiyyil Alai Sultan Kalavun 10 yıl hanlık yapmıştır.

8-Melikül eşref salahiddin Salih sultan Halil.3 yıl hanlık yapmıştır.

9-Melikün nasır Nasıriddin Muhammed .aralıklar ile 42 yıl hanlık yapmıştır.

10-Melikül adil Zeyniddin Sultan Ketbuğa.1 yıl hanlık yapmıştır.

11-Melikül Mansur Hüsamiddin Laçın. 2 yıl hanlık yapmıştır.

12-Melikül muzaffer Rükniddin Sultan Baybars çaşnigir.(çerkes) bir yıla yakın hanlık yapmıştır.

13-Melikül Mansur Seyfiddin Sultan ebubekir 1 ay sultanlık yapmıştır.

14-Melikül eşref Alaüddin sultan Kiçik. 5 ay sultanlık yapmıştır.

15-Melikün nasır şihabüddin sultan Ahmed.4 ay hanlık yapmıştır.

16-Melikün nasır İmadiddin sultan İsmail.3 yıl hanlık yapmıştır.

17-Melikül muzaffer seyfiddin Sultan Şaban.1 yıl hanlık yapmıştır.

18-Melikül muzaffer Seyfiddin (zeyniddin)Sultan Hacı (hacci). 1 yıl hanlık yapmıştır.

19-Melikün Nasır Nasıriddin (Seyfiddin) Ebil meali Sultan Hasan. 10 yıl hanlık yapmıştır.

20-Meliküs Salih Salahiddin Sultan Salih .3 yıl hanlık yapmıştır.

21-Melikül Mansur Salahiddin (nasıriddin) Ebil meali Sultan Muhammed.2 yıl hanlık yapmıştır.

22-Melikül eşref Nasiriddin sultan Şaban.14 yıl hanlık yapmıştır.

23-Melikül Mansur Alaiddin sultan Ali .4 yıl hanlık yapmıştır.

24-Meliküs Salih salahiddin (melikül muzaffer) Sultan hacı (hacci). Toplam 1 yıl hanlık yapmıştır.

BURCİ (DAĞLI) MEMLUKLAR

25- Meliküzzahir Ebi said seyfiddin ved-dünya Sultan Barkukıl usmaniyyil yelbugavi Enes bin abdil Usmani el Hac. Toplam 16 yıllık hanlık yapmıştır.

26- Melikün Nasır Nasıriddin (Zeynüddin Ebis Saadat) Sultan Ferec 6 yıl hanlık yapmıştır.

27-Melikül Mansur İzziddin sultan abdil –Aziz 3 ay civarında hanlık yapmıştır.

28-Melikül adil Sultan Ebil fazlil Abdil Mustain billahil Abbassiyyil Haşimi 6 aylık hanlık yapmıştır ve aynı zamanda halifedir. Tek arap sultanda budur.

29-Melikül müeyyed Seyfiddin Sultan Şeyhil Mahmudiyyiz Zahariyyil Berkukıyyıl Hassaki 8 yıl hanlık yapmıştır.

30- Meliküll muzaffer Ebis Saadat Şihabiddin Sultan Ahmet 7 ay hanlık yapmıştır.

31-meliküz zahir Ebil feth seyfiddin sultan Tatar 3 ay hanlık yapmıştır.

32-Meliküs Salih Nasıriddin sultan Muhammed.4 ay hanlık yapmıştır.

33-Melikül eşref ebin nasır seyfiddin Sultan Barsbay 16 yıl hanlık yapmıştır.

34-Melikül aziz Ebil mehasin Cemalüddin sultan Yusuf. 3 ay hanlık yapmıştır.

35- Meliküz zahir Seyfiddin sultan Çakmak. 15 yıla yakın hanlık yapmıştır. Bu gün bir çok Kafkas ve kırım kökenli insanların soy adı çakmak tır.

36- Melikül Mansur Ebis saadat Fahriddün sultan Osman. 2 aya yakın hanlık yapmıştır.

37-Melikül eşref Ebin nasr Seyfiddinil alaiyyiz zaahiriyyil Ecrud sultan İnal.8 yıla yakın hanlık yapmıştır.

38-Melikül müeyyed ebil feth şihabüddin sultan Ahmed 4 ay hanlık yapmıştır.

39- Meliküzzahir Ebi said seyfiddin Hoş Kadem in nasiri sultan Bilbay el müeyyedi.6 yıl hanlık yapmıştır.

40- Meliküzzahir Ebin nasr sultan Yelbay el müeyyedi.2 aya yakın hanlık yapmıştır.

41- Meliküzzahir Ebi said sultan Temir buğa.2 aya yakın hanlık yapmıştır.

42- Melikül eşref Ebin nasr seyfiddin il Mahmuddiyiz zahiri sultan Kayıtbay.29 yıla yakın hanlık yapmıştır.

43- Melikün nasır nasiriddin Ebis saadat sultan Muhammed 2 yılı aşkın hanlık yapmıştır.

44-Meliküzzahir sultan Kansu 2 yıla yakın hanlık yapmıştır.

45- Melikül eşref Ebin nasrin nasiri sultan Canbulat (canpulat) 6 ay hanlık yapmıştır.

46- Melikül adil seyfididdin sultan Tumanbay 3 ay hanlık yapmıştır

47- Melikül eşref seyfiddin sultan Kansu Gawri-min-Baybardi ( Kıpçak Türkçesinde oğuz Türkçesindeki v sesi b olarak okunur. Oğuz Türkçesinde bu ad bayverdi olarak okunur.

48- Melikül eşref Ebin Nasr sultan Tumanbay 6 aya yakın hanlık yapmıştır.

Sultanlar, Türk generalleri arasından seçimle gelmektedir. Bununla beraber bir kaçı hanedan kurmaya muvaffak olmuştur. Zayıf sultanlar zamanında bir Türk oligarşisi, ancak kudretli sultanlar zamanında tek merkezden idare edilen bir devlet olan Mısır-suriye Türk-Memluk imparatorluğu, Türk tarihinde, kendine has, çok zengin müesseseleri ve kültürü olan, Mısırı dev abidevi eserlerle donatan bir devlettir. (david Ayalon, The memluk military society,1979)

Burci (dağlı-çerkes) sultanlar içerisinde Türkçe bilmeyen tek sultan vardır. Diğerleri kuman Kıpçak lehçesinde şiirleri olan değerli şair ve yazarlar idiler aynı zamanda.İstanbul emiri kütüphanesinde bu şiir kitaplarından bazılarının olduğunu biliyoruz. Arapça şiir kitapları olanlarda var idi. Devletin resmi dili ve saray dili daima kuman-kıpçak Türk lehçesi olarak Osmanlı devleti zamanında dahi devam etmiş, yüzlerce yıl önce kurulan Türk bürokrasisi mısır ve suriyede etkili olmuştur. Bu gün maraştan başlayarak mısır a kadar olan Akdeniz kıyısında yaşayan sarışın ve beyaz tenli arapça konuşan fakat Hanefi mezhebi mensubu olan insanlar işte bu kuman Kıpçak boylu Türklerdir. Memluklar yıllarca korudukları Türk adlarını Osmanlıya katıldıktan sonra yavaş yavaş unutmuşlar, Osmanlı baskısı ile ve Arapçanın etkisi ile dillerini de kaybederek, Araplaşmaya başlamışlardır. Bu gün mısırda ve sözünü ettiğimiz coğrafyada milyonlarca Türkün varlığını sağlayan sahibi oldukları Hanefi mezhebi mensubu olmalarıdır. Dil nerede ise yüzde yirmilere düşmüştür. Artık bu bölgede Türk varlığına işaret eden en büyük fail Hanefi mezhebi olmak olarak kalmıştır. Bu günlerde suriyeden ülkemize iltica eden arap zan ettiğimiz insanların büyük kısmı işte bu arapça konuşan Kafkas ve kuman Kıpçak kökenli insanlardır.

sultanlarının adları, onların şam ve Halep valilerinin adları, kumandanlarının adları oğullarımıza verilecek en güzel Türk adlarıdır.Selçuklunun ve devamında Osmanlı devletinin kurucularının bir iki nesilden sonra oğullarına ve kızlarına verdikleri farsi ve Arabi adlar iken, memluk hanları oğullarına ve kızlarına atalarının güzel adlarını vermeye devam ederek te farklarını ortaya koymuşlardır. Çocuklarımıza atalarımızın güzel adlarını vermek, onların büyük mücadelelerini yaşatmaktır aynı zamanda. Bir Kansu gavri adı, bir tumanbay adı, bir baybars ve kutuz adı, o çocukların adları ile müsemma yetişmeleri halinde geleceğimizinde teminat altına alınması demektir. Bizlere güzel örnek olan atalarımızın hepsinden Allah razı olsun, mekanları cennet olsun inşallah. 18.12.2020 Abdulbaki Günışığı